QULİYEV SABİR ƏLİ oğlu
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin
«Nəzəri mexanika» kafedrasının professoru,
texnika elmləri doktoru
Quliyev Sabir Əli oğlu 1940-cı ildə Azərbaycan Respublikasının Kəlbəcər rayonunun Otaqlı kəndində anadan olmuşdur. O, 1957-ci ildə Kəlbəcər rayonunun orta məktəbini medalla bitirib, Azərbaycan Politexnik İnstitutuna (indiki Texniki Universitet) qəbul olub və 1962-ci ildə də oranı qurtarmışdır (mühəndis mexanik-maşınqayırma texnologiyası ixtisası üzrə).
Quliyev S.Ə. 1963-cü ildən bu günə kimi Ali məktəbdə (1975-ci ilə kimi Azərbaycan Politexnik İnstitutunda, 1975-ci ildən isə Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetində) müəllim işləyir.
Quliyev S.Ə. 1966-cı ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun aspiranturasına (Elastiklik və plastiklik nəzəriyyəsi ixtisası üzrə) qəbul olub, 1971-ci ildə Moskva şəhərində namizədlik dissertasiyasını müdafiə edib, texnika elmləri namizədi alimlik dərəcəsini almışdır (deformasiyaya uğrayan bərk cisimlər mexanikası ixtisası üzrə).
1975-ci ildən başlayaraq, Quliyev S.Ə. öz elmi axtarışlarını, SSRİ (indiki Rusiya Federasiyasının) Elmlər Akademiyasının «Mexanikanın Problemləri» İnstitutunda dünya şöhrətli alim, prof. D.İ.Şermanın rəhbərliyi altında davam etdirmişdir.
Quliyev S.Ə. 1988-ci ildə Moskvada «Mürəkkəb həndəsəyə malik ikirabitəli cisimlərin gərginlik vəziyyətinin müəyyən edilməsi» adlı doktorluq dissertasiyasını müdafiə edib, texnika elmləri doktoru alimlik dərəcəsini almışdır.
Deformasiyaya uğrayan bərk cisimlər mexanikası sahəsində 40 ilə yaxın elmi axtarışlar nəticəsində professor Quliyev S.Ə. 100-dən çox elmi məqalələr və 13 kitab çap etdirmişdir.
Elmi işlərin əksəriyyəti Rusiyanın Elmlər Akademiyasının akademik nəşrlərində («Mexanika Tverdoqo Tela» - MTT, «Prikladnaə Matematika i Mexanika» - PMM curnallarında), Ukrayna EA nəşrlərində («Prikladnaə Mexanika» - PM), Azərbaycan Respublikasının EA nəşrlərində (Elmlər Akademiyasının Məruzələri, Elmlər Akademiyasının Xəbərləri), həmçinin ABŞ, İngiltərə, Kanada, Almaniya, Yaponiya və i.a. ölkələrin ən mötəbər elmi curnallarında dərc olunub.
1991-ci ildə Moskvada prof. S.Ə.Quliyevin «Elastiklik nəzəriyyəsinin iki ölçülü məsələləri» adlı ilk monoqrafiyası çap olunub (rus dilində).
1994-cü ildə prof. S.Ə.Quliyevin ali texniki məktəb tələbələri üçün «Nəzəri mexanikanın qısa kursu» adlı dərsliyi dərc olunub (dos. E.B.Ayvazovla birgə).
1995-ci ildə prof. S.Ə.Quliyevin yeni bar monoqrafiyası, «Konform inikas» kitabı çap olundu (rus dilində).
1998-ci ildə prof. S.Ə.Quliyevin Azərbaycan respublikasında Azərbaycan dilində Elastiklik nəzəriyyəsi sahəsində ilk ədəbiyyat olan «Elastiklik nəzəriyyəsi» adlı monoqrafiyası nəşr olunub (elastiklik nəzəriyyəsinin prizmatik tirlərin burulma və əyilmə məsələləri).
2001-ci ildə prof. S.Ə.Quliyevin yeni bir kitabı «Elastiklik nəzəriyyəsinin bəzi məsələləri» adlı monoqrafiyası azərbaycan dilində çapdan çıxmışdır (müstəvi məsələləri və lövhələrin əyilməsi məsələləri).
2002-ci ildə prof. S.Ə.Quliyevin «Anizotrop lövhələrin gərginlik vəziyyəti» adlı kitabı nəşr olunub (azərbaycan dilində).
2003-ci ildə prof. S.Ə.Quliyevin ali texniki məktəb tələbələri üçün, yenidən işlənmiş və əlavələr edilmiş «Nəzəri mexanika» (qısa kurs) dərsliyi çap olunmuşdur (dos. E.B.Ayvazovla birgə).
2004-cü ildə prof. S.Ə.Quliyevin yeni bir monoqrafiyası «Mürəkkəb oblastların konform inikas funksiyaları» dərc olunub (rus və ingilis dillərində).
2005-ci ildə prof. S.Ə. Quliyevin yeni bir dərs vəsaiti: «Fəza və müstəvi fermalarının hesabatı» çap olunub. (dos. A.F.Məmmədovla birgə)
2010-cu ildə prof. S.Ə. Quliyevin növbəti monoqrafiyası “Elastiklik nəzəriyyəsinin fiziki qeyri-xətti məsələləri” kitabı çap olunub (azərbaycan və ingilis dillərində).
Bunlarla yanaşı, prof. S.Ə.Quliyevin Nəzəri mexanikanın bütün bölmələri üzrə (statika, kinematika və dinamika) 5 dərs vəsaiti-kitabları çap olunmuşdur.
Bütün çap olunan elmi məqalələrdə və monoqrafiyalarda elastiklik nəzəriyyəsinin ikiölçülü məsələlərinin (istər müstəvi məsələləri, istər prizmatik tirlərin əyilmə və burulma məsələləri, istərsə də çoxbucaqlı lövhələrin əyilmə məsələləri və i.a.) həllərinin yeni üsulları geniş şərh olunur. Təqdim olunan üsullara və metodlara əsasən, indiyə qədər çoxlu müəlliflər tərəfindən edilmiş həllərdəki çatışmamazlıq və qüsurlar aradan götürülür.
Bu işlərdə və kitablarda, həmçinin elm aləmində ilk dəfə olaraq məhz prof. Quliyev S.Ə. tərəfindən tapılan çoxlu sayda konform inikas funksiyalar (mürəkkəb həndəsəyə malik oblastların: çevrə və ondan çıxan bir neçə düzxətli çatları olan konturların, ellips və ondan çıxan çatlara malik konturların, müxtəlif çatlara malik kvadrat və altıbucaqlı konturların və i.a. inikas funksiyaları), həmçinin çoxrabitəli və mürəkkəb həndəsəli oblastlar üçün məşhur Kolosov-Musxelişvili potensiallarının seçilib, istifadə edilməsində konstruktiv təkliflər və tövsiyələr verilmişdir.
Konform-inikas funksiyaların, riyazi elastiklik nəzəriyyəsinin məsələlərinin həllində çox böyük rolunu, mərhum akademik N.İ.Musxelişvili xüsusi olaraq qeyd edirdi.
Ona görə də mürəkkəb həndəsəyə malik oblastlar üçün elastiklik nəzəriyyəsi məsələlərinə indiyə qədər ya heç baxılmamış, ya da təxmini hesablamalarla həll edilmişdir. Bu nöqteyi nəzərdən gərginliklərin konsentrasiyası məsələlərinin çoxlu mühüm və əsas aspektləri müfəssəl həll olunmamış qalırdı. Çünki mürəkkəb həndəsəyə malik konturların vahid çevrə ətrafına (və ya daxilinə) inikas funksiyaları məlum deyildi, bu inikas funksiyaların 20-ə (iyirmiyə) qədərini məhz prof. Quliyev S.Ə. tapmışdır.
Prof. Quliyev S.Ə. öz rəhbəri və müəllimi olan prof. D.İ.Şermanın məşhur köməkçi funksiyalar metodunu daha da genişləndirmiş və inkişaf etdirmişdir, belə ki, köməkçi funksiyalar yalnız çevrə üzərində deyil (prof. D.İ.Şermanda olduğu kimi), istənilən konturlar üzərində (ellips, çoxbucaqlı və i.a.) götürülür və nəticədə baxılan elastiklik nəzəriyyəsi məsələsinin həlli yalnız bir analitik funksiyanın tapılmasına gətirilir.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, istər ölkəmizdə, istərsə də xarici ölkələrdə elm aləmində ilk dəfə olaraq müxtəlif düzxətli və ya əyrixətli çatlara malik çoxbucaqlı lövhələrin müstəvi məsələlərinin həllərini, həm izotrop, həm də anizotrop prizmatik tirlərin əyilmə və burulma məsələlərinin həllərini, həmçinin çoxbucaqlı çoxrabitəli lövhələr üçün Elastiklik Nəzəriyyəsinin dinamiki məsələlərinin həllərini məhz prof. Quliyev S.Ə. vermişdir. Bütün baxılan məsələlərin həlləri ciddi riyazi əməliyyatlara əsasən alınmışdır. Prof. Quliјev S.Ә. müһüm elmi nailiyyətlərindən xüsusi olaraq aşağıdakıları qeyd etmәk lazımdır: 1. Elm alәmində ilk dәfə olaraq müxtәlif düzxәtli çatlara malik mürәkkәb konturların vaһid çevrә әtrafına konform inikas funksiyalar tapılmışdır ( iki vә daһa çox düzxətli çata malik çevrə, ellips, kvadrat, altıbucaqlı vә i.a) konturların inikas funksiyaları bunlardandır). Elastiklik nәzәriyyәsi mәsәlәlәri üçün konform inikas funksiyaları nə dәrəcәdə yüksək rolu olduğunu mütəxəssislər yaxşı bilir. 2. Elastiklik nәzəriyyəsinin sәrһәd mәsәləlәrinin һәllindә istafadə olunan analitik funksiyaların mürәkkәb һəndәsәyә malik oblastlar üçün yararlı şəkildə götürülməsi ümumiləşdirilmiş və faydalı tәkliflәr vermişdir. Әgәr baxılan mәsəlә oblastın daxili konturundan kənarda һәr yerdә requlyar olan funksiyaya gәtarilirsә, bu funksiya dәyişәnin mәnfi qüvvәt üstlü funksional sırası şəklindә gөtürülməsi, əksinә әgәr baxılan mәsәlә oblastın xarici konturundan daxildә һәr yerdә requlyar funksiyanın tapılmasına gәtirilirsә, o funksiya sonsuz Furye sırası şәklindә gөtürülməsi tәklif olunur. 3. Mәşһur Sovet alimi prof. D.İ. Şermanın kömәkçi funksiyalar metodu daһada ümumilәşdirilmiş vә inkişaf etdirilmişdir. Belә ki, әgәr prof. D.İ. Şerman kömәkçi funksiyaları bir qayda olaraq çevrәvi konturlar üzәrində götürürdüsә, prof. Quliyev S.Ә. kömәkçi funksiyaları oblastın ixtiyari konturları üzәrindә, o cümlәdәn müxtəlif çatlara malik konturlar üzәrindә götürәrәk bir çox elastiklik nәzәriyyәsi mәsәlәlәrini һәll etmişdir (müxtәlif radial çatlara malik en kәsiyi ikirabitәli oblast olan prizmatik tirlәrin burulması vә armirlәşdirilmiş prizmatik tirlәrin burulması və i.a. bu mәsәləlәrdәndir). 4. İstәr keçmiş SSRİ mәkanında, istәrsә dә xarici ölkәlәrdә ilk dәfә olaraq müxtәlif çatlara malik prizmatik tirlәrin əyilmə mәsәlәlәri һәll edilmiş, çatların qurtaracaq nöqtәlәrində gәrginliyin intensivliyi әmsalı adlanan uzununa sürüşmә əmsalı üçün düstur verilmişdir ki, onun da vasitәsi ilә xarici yükün kritik һәddini müәyyən etmәk olur. 5. Müxtәlif sayda və müxtәlif uzunluqda düzxәtli çatlara malik istәr izotrop vә ya istərsә dә anizotrop lövһәlәrin müxtәlif qüvvәlәr təsirindәn әyilmә mәsәlәlәri һәll edilmişdir. 6. Fiziki qeyri xətti materialdan olan və çatlara malik cisimlәrin elastiklik nəzəriyyəsinin müstәvi mәsәlәlәri һәll edilmişdir. 7. Müxtəlif düzxәtli çatlara olan prizmatik anizotrop tirlәrin burulma vә әyilmә məsәlәlәri һәll edilmişdir.
8. Müxtәlif konturlara malik vә daxildәn qövsvari çatlarla zәiflədilmiş lövһәlәrin gәrkinlik-deformasiya vәziyyәti öyrənilmişdir. 9. Çoxrabitəli çoxbucaqlı lövhələrin müntəzəm fırlanmasından yaranan gərginlik - deformasiya vəziyyəti öyrənilmiş, kritik bucaq surətinin konkret hallar üçün qiyməti tapılmışdır. 10. Çoxrabitəli çoxbucaqlı lövhələrin əyilməsində sərbəst rəqsi hərəkət öyrənilmiş, rəqsi hərəkətin tezliyini lövhələrin parametlərindən asılı ifadələri tapılmışdır və s. KƏLBƏCƏR-in digər ZİYALI-larına burdan bax >>>
Comments