NOVRUZBATANGÖL
 

Kəlbəcər rayonunda, Tərtərçayın sol qolu Levçayın mənbə hissəsində (2444m) yerləşir. Sahəsi 1 hektar yaxın,uzunluğu 190m, eni 85m-dir. Çox sulu dövrdə Naxırgölə səthi axarı olur. Əsas suyunu gölün dibindən çıxan yeraltı sular və qar, yağış suları təşkil edir. Şəffaflığı 5 m-ə qədərdir.Yay aylarında səthində temperatur 13,6⁰C,4, 4m dərinlikdə isə 16,2⁰C olur.
 

Pəriçınqılqaragöl
 

Kəlbəcər rayonunda, Həkəriçayın mənbəyində(2961m) yerləşir. Hövzəsinin sahəsi 29,12km2, uzunluğu 1452m, orta eni 632m, maksimum eni 1070m, dərinliyi 5-6m-ə çatır. Yay aylarında göldə suyun şəffaflığı 2m, səthinin temperaturu 14,8 ⁰ olur. Suyu hidrokarbonat-sulfatlı olmaqla, az minerallıdır. İl ərzində gölün səviyyəsi kəskin tərəddüd edir. Quraqlıq illərdə suyu xeyli azalır, səthində adacıqlar əmələ gəlir.
 

Yuatgöl
 

Kəlbəcər rayonunda, Tərtərçayın mənbə hissəsində, Böyükgöldən 55m şərqdə (3087m) yerləşir. Gölün şimal-şərq hissəsindən Tərtərçaya səthi axar vardır. Oktyabrdan-maya qədər səthi buzla örtülür. Suyunun əsas hissəsi qar və yağış suları ilə, eləcə də, qonşusu Böyükgöldən gələn sular hesabınadır.

Şirin sulu olmaqla şəffaflıgı 2m-ə qədərdir.
 

Çınqıllıgöl
 

Kəlbəcər rayonu ərazisində yerləşir. Tərtərçayın mənbə hissəsində Ayıçınqıldağdan 400m qərbdə (3287m)yerləşir. Əsas suyunu qar və yeraltı sular təşkil edir. Gölün bütün sahili lava kəsəkləri ilə örtülmüşdür. Oktyabrın əvvəllərindən mayın axırlarına qədər səthi buzla örtülür. Suyu hidrokarbonatlı-kalsiumludur. Göldən yaylaqda otarılan mal-qaranın sulanmasında istifadə edilir.
 

Naxırgöl
 

Kəlbəcər rayonunda, Tərtərçayın sol qolu Levçayın mənbə hissəsində, Novruzbatangöldən 100m şimalda (2465m) yerləşir. Uzunluğu 110m,eni 40m, sahil xəttinin uzunluğu 360m. Maksimum dərinliyi 4 m-dir. Dibi lillidir. Əsas suyunu qar, yağış və sahilə yaxın bulaq sularından alır. Oktyabrdan aprelə qədər gölün səthi buzla örtülü olur. Mal-qaranın sulanmasında geniş istifadə edildiyindın Naxırgöl adlandırılmışdır.
 

Zalxagöl
 

Kəlbəcər rayonunda şirinsulu göldür. Qarabağ yaylasında, 3062m hündürlükdə yerləşir. Sahəsi təqribən 20 ha, orta dərinliyi 3m, maksimal dərinliyi 5m-dir. Mal-qaranın suvarılmasında istifadə edilir. Bazarçay Zalxa göldən başlanır.
 

Keçibatangöl
 

Kəlbəcər rayonunda,Tərtərçayın mənbə hissəsində, Ayıçınqıldağın cənub-şərqində (3245m) yerləşir. Oktyabrdan mayın ortalarına qədər gölün səthi buzla örtülü olur. Əsas suyunu qar və yağış suları, eləcə də sahilinə yaxın yerləşmiş çınqıllıqdan gələn yeraltı suları təşkil edir.
 

İsmayılgöl
 

Kəlbəcər rayonu ərazisində, Tərtərçayın sol qolu Keşişkəd çay hövzəsində 2052m yerləşir. Gölün şərq sahilindən Keşişkəndçaya səthi axım vardır. Əsas suyunu şimal tərəfdə yerləşən Qanlıgöldən gələn səth suları,qisməndə qar və bulaq suları təşkil edir. Oktyabrdan aprelə qədər gölün səthi buzla örtülür. Suyu hidrokarbonatlı kalsiumludur. Cüzi minerallaşmaya malikdir. Yaylaqlarda otarılan mal- qaranın suvarılmasında istıfadə edilir.
 

Dibgöl
 

Kəlbəcər rayonunda,Tərtərçayın sol qolu Lev çayın mənbə hissəsində ( 2445m) yerləşir. Gölün şimal sahili 70-80m-ə qədər dik (Orğu qayası), cənub sahili isə alçaqdır. Səthi noyabrdan aprelə qədər buzla örtülü olur. Suyu şirin və axarlıdır. Əsas suyunu şimal və qərb sahillərindən çıxan iki bulaqdan, eləcə də, qar, yağış sularından alır. Suyu hidrokarbonatlı-kalsiumludur.
 

Qanlıgöl
 

Kəlbəcər rayonunda, Tərtərçayın sol qolu, Keşişkəndçay hövzəsində -Murovdağ silsiləsinin cənub yamacında (2056m) yerləşir. Gölə üç yerdən səthi axar vardır.

Göldən çıxan səthi axar isə ondan cənub tərəfdə yerləşən İsmayılgölə və Keşişkəndçayadır. Maksimal dərinliyi gölün şimal-şərq hissəsində 14m-ə çatır.

Qanlıgölün əsas suyunu kiçik çay suları, eləcə də çalasının dibindən çıxan bulaq və hövzəsinə düşən atmosfer yağıntıları təşkil edir. Səthi oktyabrdan aprelə qədər buzla örtülür. Şəffaflığı 3m olmaqla, suyu hidrokarbonatlı-kalsiumludur.
 

Əyrigöl
 

Kəlbəcər rayonunda,Tərtərçayının mənbə hissəsindəki Ayıçınqıllıdağdan şimal-şərqdə (3084m)yerləşir. Maksimal dərinliyi mərkəzində 4m-dir. Oktyabrdan mayın əvvəllərinə qədər buzla örtülü olur. Əsas suyunu qar və yeraltı sular təşkil edir. Suyundan mal-qaranın sulanmasında istifadə edilir.
 

Böyükgöl
 

Kəlbəcər rayonunda,Tərtərçayın mənbə hissəsində, Sarımsaqlıdağın cənub –şərqində (3092m) yerləşir.Gölün yalnız şərq sahil yamacı alçaqdır. Cənub-qərb və şimal hissəsində isə yamacların hündürlüyü 50m –dən 200m-ə qədərdir. Gölün əsas suyunu qar, yağış və gölün cənub tərəfindən çıxan bulaq suyu təşkil edir. Yay vaxtı suyunun temperaturu 15⁰ artıq olmur. Oktyabrdan mayın əvvəllərinə qədər buzla örtülü olur. Suyu hidrokarbonatlı-kalsiumludur. Yayda göldən Tərtərçaya səthi axım əmələ gəlir.


Ən böyük çayı Tərtər və onun qolları, Lev çayı, Tutqu çayı, Meydan çayı, Tatallar çayı və s.
 

Tərtər çayı

Azərbaycanın fiziki coğrafiyasına adı düşən dağ çaylarındandır. Taxtadüz yaylağından (yaylasından) başlayaraq, bulaq sularından toplanıb. Ona daha iki çay- Tunel ərazisində Tutqu (ona el arasında "Qoturru çayı da deyirdilər), Qamışlı istiqamətindən gələn Lev çayı da qoşulur. Hər üç çayın qarşısı Sərsəngdə kəsilərək Sərsəsəıng SES yaradılıb.Tərtər çayı (ona qoşulanlarla birlikdə) respublikamızın aran bölgəsində 6-7 (Ağdərə, Tərtər, Ağdam, Bərdə,Yevalax, Ağcabədi və s. rayonlarının əkin sahələri və bağ-baxçalarında, eləcə də Goranboy rayonunun, bəzi kəndlərinin) əraziləri üçün olduqca vacib sayılır. Həm içməli, həm də təsərrüfat əhəmiyyətlidir. Tərtər çayı həm də qızıl bağılı (fariel) ilə məşhurdur.

Tutqu çayı

Mənsəbini Dəlidağdan götürən, əsasən bulaq sularından toplanan dağ çayıdır.
Tutqu çayı da məşhur Tunelin bir tərəfi ilə axır. Həmin yerdən ancaq tunel vasitəsilə gedib-gəlmək olar. Ermənilər 1993-cü ilin aprel ayının ilk günlərində məhz Tutqu zonasının camaatını(dinc kəndlərin sakinlərini) Tuneldə qabağını kəsərək güllə-baran etmiş və əksər hissəsnini girov aparmışdılar ki, onlardan hələ də xəbər yoxdur.
 

Xaçınçay 

Mənbəyini Kəlbəcər rayonundan götürür Ağdam, Tərtər və Bərdə rayonlarının ərazisi ilə axaraq Kür çayına tökülür. Uzunluğu 119 km-dir. Mənbəyi ilə mənsəbi arasındakı hündürlük fərqi 2090 m-dir.

Lev çayı

Kəlbəcərin məşçhur ərazisi olan, əhalisi əsasən Rum türklərindən ibarət (ayrumlar) Ayrım dərəsindən axır. Mənsəbi Göyçə gədiyindən, daha doğrusu, Dəmirçidamın ərazisindəki yaylaqlardan qaynayan bulaqlardandır. Bu dağ çayının da Tərtət və Tutqu kimi, adı Azərbaycan xəritəsində və ensklopediyasında var. Uzunluğu təxminən 100 km-dir. İçməli suyu, yeməli qılzıl və digər növdən olan balıqları var. Kəlbəcər-Tərtər magistral yolunun 25-30 km-yində Tərtər çayına qovuşur. çayboyu magistral yol Ayrım dərəsəndəki 20-25 kəndə aparır. Qayabaş-baba gələn yerdə çay daha təhlükəlidir. Hər gün yolu yuyub apara bilər....
 

Oronimlər

 

Torpağın üst qatının relyef quruluşuna görə bir-birindən fərqlənən yer adları oronim adlanır (dağ, dərə, təpə, düzənlik, aşırım, eniş, yoxuş, meşə, yaylaq vəs.).

Rayon ərazisində çox sayda muxtəlif adda oronimlər var. Bu adların bəziləri relyefin formasından, quruluşundan, süxurların rəngindən, iqlim şəraitindən, təbiət hadisələrindən, olmuş hadisələrdən, insan adı  və s. ilə  əlaqədar olaraq yaran­mış­dır.
 

Dağlar
 

Rayonun ərazisində 130 qədər adı olan dağ var.
 

Aşa­­ğıda bir neçə dağ adlarının mənşəyi verilir:
 

Ağduzdağı – Keytidağ silsiləsinin cənub-şərqində yerləşir. Minlərlə mal-qoyun yay aylarında yaylamaq üçün bu dağın qoynuna çıxarılır. Mal-qoyuna duz vermək üçün böyuk, üst hissəsi düz olan ağ rəngli daş­lar­dan (duzdaxlardan) istifadə edir­lər. Dağın ətəyində çox sayda duz­daxların olması ilə əlaqədardır.

Ağçınqıl dağı – Murovdağ silsiləsinin cənub-qərb yamacında yerləşir. Dağ ağ rəngi daşlarla (çınqılla» örtüldüyünə görə belə adlanı.

Ağdağ – dağın relyefinin üst qatı, süxurları ağ rəngdədir.

Ağqaya dağı – dağın döşündə ağ rəngli qayalar var.

Ağyataqdağı – dağın süxurları ağ rəngli filiz yataqları ilə zəngindir

Ayıçınqılı dağı – rayonun cəbub-qərbində yerləşir. Dağ küllü miqdarda böyük çınqıllıqlardan (sal daşlardan) ibarətdir. Bu çın­qıllıqlarda ayı yaşadığına görə belə adlanır.

Boz dağ, Böyük Boz dağ – dağın rel­ye­finin üst qatı, süxurları boz-qonur rəngdə­dir.

Bənövşəli dağ – dağın döşündə bitən bənovşə çiçəyinin adı ilə əlaqədardır.

Çiçəkli dağı  – dağın döşü yaz-yaz aylarında gül-çiçəklə ötülü oldüğü üçün belə adlanır.

Çilgəz dağı – Çil ağ-boz, xal-xal mənasını verir. Gəz dağ aşırımına deyilir. Yəni çil-çil olan, ağ-boz rəngə çalan gəzi olan dağ deməkdir. Toponim buradan yaran­mışdır. 

Dəlidağ – dağın zirvəsində və onun ətrafında gün ərzində hava şəraiti bir neçə dəfə dəyişir. Gah gün çıxır, gah yağış yağır, gah duman-çiskin, gah da qar-bo­ran olur. Dağda hava şəraitinin dəyişgənliyinə görə Dəlidağ adlanır. 

Dəlihəsən dağı – Həsən adlı şəxsin adı ilə bağlıdır.

Dikpiləkən dağı – rayonun cəbub-qərbində yerləşir. Dağ hündür sıldırımlıqlardan ibarətdir. Dağın adı pilləkən formada olduğuna görə belə adlanır.

Göydağ – dağın relyefinin üst qatı, süxurları göy rəngdədir.

Hacıabbas dağı – Abbas adlı şəxsin adı ilə bağlıdır.

İldırım dağı – ildırım (şimşək) nəticəsində dağın bir hissəsi uçub-dağıldığına görə belə adlanır.

 Keyti dağı – rayonun qərbində yerləşir. Şifahi mənbələrə görə Keyti və Mehdi adlı iki qardaş olub. Onlar dağ­larda ovçuluq edirmişlər. Bir gün qardaşların biri evdə qalıb yemək hazır­la­maq­la məşgul olur, o biri qardaş isə ova gedir. Ova ge­dən qardaş bir maral vurub, on­un dərisini soyub əyninə geyinir. O, evə qayıdıb qapını açıb içəri girmək is­tə­yən­də evdə qalan qardaş onun maral olduğunu güman edib, onu gullə ilə vurur. Ma­­­­ral yıxılır. O, yaxınlaşanda görur ki, bu onun maral də­risi geyinmiş qa­r­­­da­şı­dır. Qardaşını ölmüş gö­rəndən sonra özünü də gullə ilə vurub öldürür. İki qardaşın qəbri Keyti dağının zirvəsinin şərqində yerləşir. Dağın adı bu əh­va­lat­dan­ götürülmüşdür. Qeyd etmək lazımdır ki, qocaman adamların söy­lə­dik­lə­ri­nə gö­rə 1700-1800-cü illərə qədər Keyti dağının ərazisində xırda meşəliklər olub­dur. Bu ərazilərdə çöl heyvanlarından maral, əlik, ayı və başqaları ya­şa­yır­mış­.

Keçəldağ – dağın başında ot ara-sıra bitir. Dağ sanki keçəl adamı xatırladır. Ona gö­rə də Keçəldağ adlanır. 

Kərəm dağı – Kərəm adlı şəxsin adı ilə bağlıdır.

Böyük Qalaboynu dağı, Kiçik Qalaboynu dağı – Qalaboynu kəndinin ərazi­sin­dədirlər. Dağın hər ikisinin dibində qədim yaşayış məskəni olan qalalar var. Böy­ük və kiçik sözəlri dağın birinin o birisindən hündür olması ilə əlaqədardır.

Qırmızı dağ – dağın rel­ye­finin üst qatı, süxurları qırmızı rəngdədir.

Qızılarxac dağı – qızıl qırmızı, sarı mənasını verir. Arxac yay aylarında mal-qoyun saxlanılan ye­rə deyilir. Qızılarxac, yəni ətəyində-döşündə, dağın dibində qırmızı - sarı rəngə çalan arxac yeri olan dağ deməkdir.

Qoçdaş dağı – dağın zirvəsində qədim alban qəbirstanlığı var. Qəbirüstü daşlar at, qoç,­­­­­­­­ sandıq və s. şəkilindədir. Qadın qəbirlərinin üstündə sandıq formasında dü­zəl­dil­­­­miş daşlar, kişi qəbirlərinin üstündə isə at və qoç şəkilində yonulmuş daş abidələri vardır. Bu qəbirstanlıqda olan qoç abidələrin sayı o biri abidələrin sa­yın­dan xeyli çoxdur. Ona görə də dağın adı Qoçdaş adlanır. 

Qonur dağı – dağın relyefinin üst qatı, süxurları boz-qara rəngə, qonur rəngə  bənzədiyinə  görə  belə dağ adlanır. Qonur, Qonqur adlı dağlar rayonun ərazisində bir neçə yerdə var. Qonur toponimi boz rəng mənasını daşıyır.

Quzuqulaqlı dağ – Laçın  kəkdinin ərazisindədir. Dağın döşündə həddindən çox qu­­zu­quluağı bitikisi bitdiyinə gbrə belə adlanır.

Qumlu dağ – dağın müxtəlif sahələrində xeyli miqdarda qum olduğuna görə belə adlanır.

Bəzi yerlər relyefin for ması ilə əlaqədardır.

Lalalı (Laləi) dağ – döşündə bitən lalə çiçəyinin adı ilə bağlıdır.

Laçın dağı – Laçın kəndinin ərazində yerləşir. Dağın yamacları sıldırım qayalar­dan ibarətdir. Dağda laçın quşları yaşağığına görə belə adlanır.

Malqırılan dağı – Keçiliqaya kəndinin ərazisində yerləşir. Dağda otların arasında zəhərli otlar bitir. Bu otlar mal-qoyunu zəhərləyir. Nə vaxtsa həmin zəhərli otlar mal-qaranın kütləvi surətdə qırdığına (məhv etdiyinə) görə dağ belə adlanır. Malqırılan toponimi malların qırılması - malların ölməsi, məhv olması mənasını daşıyır. 

Mıxtökən dağı – dağın döşü sərt daşlardan ibarət olduğundan atların nallarının mıxla­rının baş hissəsi sürtülüb yeyilir və nallar düşür. Ona görə də Mıxtökən dağı de­yilir. Yəni, dağ o qədər sərt daşlı, çınqıllıdır ki, atın nalını tökür.

Murov dağı – Qədim türk dilində iki çay vadisini ayıran dağ silsiləsinə murov deyilir. Murov da­ğı Kür və Tərtər çaylarını ayıran dağ silsiləsidir.

Nazik dağ –  nazik formadadır, elə bil diametri kiçikdir. Ad buradan yaranıb.

Nərdivan dağı – dağın ətəyi (döşü) çox sıldırım olduğundan dağa çıxmaq üçün nərdivan formasında qazıb yol düzəldiblər. Dağın adı buradan yaranıb.

Sarıdağ – dağın relyefinin üst qatı, süxurları sarı rəngdə­dir.

Şişdağ,  Şiştəpə dağı – dağların zirvəsi konus-şiş formasını xatırladır. Ona görə belə adlanır.

Sultanheydər dağı – Qocaman el ağsaqqallarının söylədiklərinə görə Şah İsmayıl Xətainin atası Soltan Heydər yay aylarında bu dağda düşərgə salıb dincələrmiş. Dağın adı buradan yaranıb.

Uzunyal dağı – dağın beli, yalı xeyli məsafəyə uzandığına görə belə adlanı.

Yellicə (Bağırlı) dağı – dağda həmişə külək-yel əsdiyinə görə belə adlanır.

Yelligədik dağı – dağın gədiyi-aşırımı həmişə küləkli olduğundan belə adlanır.

Yeddiqardaş  dağı – dağ yan-yana duran yeddi tirədən, dağdan ibarət olduğuna görə yeddiqardaş adlanır.

Yelligədik dağı – Toponim dağ aşırmında həmişə gülək əsdiyi ilə yaranmışdır. Gədik dağ aşırımına deyilir. Yel isə külək deməkdir. Yelligədik, yəni küləkli, yelli aşırım.

 

Dərələr
 

Rayonun ərazində çox sayda dərələr var. Onlardan  278 çox adları olan dərələrdir. Dərələrin adı uzunluğuna, eninə, sulu olduğuna, bitən bitki örtüyünə, şəxs adı ilə və s. amillərlə əlaqədardır. Aşağıda bəzi dərələrin mənşəyi verilir.
 

İnsan adı ilə əlaqədar olan dərələr:
 

Bəxtiyar dərəsi – Almalıq k., Cəfərölən dərə – Bağlıpəyə k., Çoluğun dərəsi – Təkəqaya  k., Gərayın dərəsi – Zar  k., Gülmalıölən dərə – Narınclar  k., Kən­gərli dərəsi – Sultanheydərdə, Taxtadüz və  Qaraarxacda, Xanım dərəsi – Taxta­düzdə, Kərimin dərəsi – Bəzirxana k., Əlişin dərəsi – Qılınclı  kəndi., Hacı Abbasın dərəsi – Başlıbel k., Hacı Yəhya dərəsi – Sərkər­də, Həşimin dərəsi – Qılınclı  k., Zülfüqarlı  k., və s.
 

Heyvan və quş adı ilə əlaqədar olan dərələr:
 

Gamışölən dərə – Moz Qaraçanlı  k., Atölən dərə – Zərqulu  k., Öküzölənin də­rsi – İstibulaq  k., Ayı dərəsi – Ağqaya k., Keçidamı dərəsi – Çəpli k.,Keçi­keçi dərəsi – Ağdaban və Çayqovuşan k., Qaradayçanın dərəsi – Zülfüqarlı  k., Qara­quşun dərəsi – Allıkənd k., Daşbulaq (keçmiş Oktyabrkənd) k., Quş dərəsi – Ağ­da­ban və Çayqovuşan k., Quzu dərəsi – Hopurlu  və  Şeyinli  k., Qaraquşun dərəsi – Allıkənd k., Daşbulaq (keçmiş Oktyabrkənd) k., Sağsağanın dərəsi – Ağcakənd k., Tazının dərəsi – Ağcakənd k., Maral damının dərəsi – Babaşlar və Bozlu k., Çəpli kəndləri və s.
 

Bitki örtüyü ilə əlaqədar olan dərələr:
 

Gərməşovlu dərə – Xöləzək  k., Gəvrişli dərə – Ağcakənd k., Çərəkdar k., Gə­vən­liyin dərəsi – Ağyataq k., Bənövşəli dərə – Quzeyçirkin  k., Qarağatlı dərə – Zülfüqarlı  k., Moruqlu dərə – Abdullauşağı k., Nəcəfalılar və Pirilər  k., Yar­pızlı dərə – Comərd k., Quzeyçirkin  k., Zoğallı dərə – Comərd k., Alçalı dərə – Ağcakənd, Hopurlu  və  Şeyinli, Nadirxanlı kədləri və s. Quzuqulaqlı dərə – Xölə­zək  k., Baldırğanlı dərə – Abdullauşağı və Almalıq kəndləri və s.
 

Ağe dərəsi – Zar kəndinin ərazisindədir. Ağabəyim adlı qadının adı ilə bağlıdır.
 

Ağoyuqların dərəsi – Xöləzək  kəndinin ərazisindədir. Oyuq nişanəyə deyidir. Sahələri ayırmaq üçün daşdan oyuq-nişanə qoyulduğuna görə belə adlanır.
 

Ağulu dərə – Günəşli  (keçmiş Kilisəli), Aşağı Şurtan, Orta Şurtan və Baş Şurtan  kəndlərinin ərazisindədir. Dərədə mal-qoyunu zəhərləyən otlar bitir. Ağu toponimi burada zəh mənasında işlədilir.
 

Arxac dərə – Başlıbel və Qılınclı  kəndlərin ərazisindədir. Dərədə ma-qoyun saxlanılan arxaclar olduğuna görə  belə adlanır.
 

Ayranlı dərə – Abdullauşağı və Tirkeşəvənd kəndlərinin ərazisindədir. Həmin ərazidə mal-qoyun fermaları saxlanılır. Südü maşina çəkib üzsüz südü çaya tökürmüşlür. Dərədən axan çay ayranlı olduğuna görə belə adlanır.
 

Bərk dərə – Çorman, Qalaboynu, Mərcimək  kəndəlrinin ərazisindədir. Dərənin yan tərəfləri çox uçurum, çətinkeçilən olduğuna görə belə adlanır.
 

Bostan dərəsi – Qaraxançallı  kəndinin ərazisindədir. Dərədə bostan, tərəvəz əkilən yerlər olduğuna görə belə adlanırlar. 
 

Çəvlik dərəsi – Hopurlu  və  Şeyinli  kəndəlrinin ərazisindədir. Çəvlik dağ döşündə, yamacında balaca daşlı burunu olan yerə deyilir. Həmin dərədə çəvlik olduğuna görə belə adlanır.
 

Dar dərə – Başlıbel, Dəmirçidam, Güneypəyə, Xallanlı kəndəlrinin ərazisindədir. Dərə çox ensiz olduğuna görə belə adlanır. Dar toponimii burada ensi mənasındadır.
 

Darın dərəsi – Almalıq kəndinin ərazisindədir. Dərə hər tərfdən ensiz olan ərazidə yerləşdiyinə görə belə adlanır.
 

Dərin dərə – Ağcakənd, Başlıbel, Çovdar, Mərcimək, Yanşaq, Yanşaq binə, Almalı, Zallar və Zərqulu  kəndəlrinin ərazisindədir. Dərənin yamacralı çox hündür olduğundan dərə dərin olur. Toponim buradan yaranıb.
 

Dəyirmanın dərəsi – Hacıkənd (keçmiş Sınıq Kilisə) və İstibulaq  kəndəlrinin ərazisindədir. Dərədə dəyirman olduğuna belə adlanır.
 

Əhəngyanan dərə – Keçiliqaya  kəndinin ərazisindədir. Dərədə gips istalsal etmək üçün əhəng daşları yandırıldığına görə belə adlanır.
 

Gendərə – Abdullauşağı, Ağcakənd, Bəzirxana, Cəmilli, Xöləzək, Keştək, Baş, Orta və Aşağı Qaraçanlı, Məmməduşağı, I-II-III  Milli,  Mollabayramlı, Yanşaq, Yanşaq binə, Almalı və Zallar   kəndəlrinin ərazisindədir. Dərənin yan tərəfləri-yamacları çox enli olduğundan belə adlanırlar. Gen toponimii burada eni mənasındadır.
 

Gödək dərə – Çəpli kəndinin ərazisindədir. Dərənin uzunluğu qısa olduğundan belə adlanır. Gödək toponimi buraba qısa mənasındadır.
 

Bəzi dərə adları süxurların rənginə uyğun formalaşmışdır:
 

Göydərə – Qılınclı  kəndi., Narınclar  k., Qara dərə – Mərcimək  k., Göyqumun də­rəsi – Başlıbel k., Çorman kəndləri və s.
 

Göy zağanın dərəsi – Abdullauşağı kəndinin ərazisindədir. Zağa qayalarda olan balaca kahalara dyelir. Yəni göy rəngli zağaları olan dərə deməkdir.
 

Keçəqoyulan dərə – Babaşlar və Bozlu kəndlərin ərazisindədir. Yapıncı, alaçuğun üstünü örtmək, palas əvəzinə döşəməyə sərilən keçə dülətmək üçün keçədən istifadə edirlər. Bu işi keçəçilər xüsusi keçəçi sənətkarlar yerinə yetirrilər. Keçəqoyulan, yəni keçədüzəldilən yer deməkdir. Həmin yer düzəngan olmalıdır.
 

Qaçaqların dərəsi – Qasımlar (keçmiş Kilsə)  kəndilərin ərazisindədir. Həmin dərədə qaçaqlar, dövlət orqanlarından gizlənən adamlar, quldurlar gizləndiyinə görə belə adlanır. Qaçaq quldur mənasındadır.
 

Qaytanqaçan dərə – Moz Qaraçanlı  kəndilərin ərazisindədir. Qaytan adlı qız həmin dərədəoğlana qoşulub qaçdığına görə belə adlanır.
 

Yolkeçənin dərəsi – Sarıdaş  kəndilərin ərazisindədir. Kənddən başqa yerlərə gedən yol bu dərədən keçdiyinə görə belə adlanır.
 

Qorxulu dərə – Abdullauşağı, Moz Qaraçanlı kəndilərin ərazisindədir.
 

Quru dərə – Mərcimək  kəndinin ərazisindədir. Adətən dərələrdə böyük və ya kiçik bulaqlar olur. Bu dərədə su olmadığına görə belə adlanır.
 

Nazik dərə – Məmmədsəfi, Mollabayramlı, Aşağı Şurtan, Orta Şurtan və Baş Şurtan  kəndlərin ərazisindədir. Dərə eninin məsafəsi çx az olduğundan belə adlanır. Nazik toponimi ensiz mənasındadır.
 

Nehrəkəsilən dərə – Zülfüqarlı  kəndinin ərazisindədir. Dərədə nehrə düzəltmək üçün xüsusi ağaclar bitdiyinə görə belə adlanır.

Ocaq dərə – Sarıyer yaylasında yerləşir. Ocaq dini möhümatla əlaqədar olub, mü­qəd­dəs ziyarətgah  yeri sayılır. Ocaq toponimi burada müqəddəs yer mənasını daşıyır.

Sulu dərə – Alaqaya, Almalıq, Xöləzək, Laçın, Nadirxanlı, Susuzluq, Taxtabaşı  kəndlərin ərazisin­dədir. Dərədə çox sayda bulaqlar olduğundan suyun miqdarıda çox olur. toponim buradan yaranıb.

Sudərəsi – Bəzirxana kəndinin ərazisindədir. Yana-yana yerləşən iki dərənin suyu dərələrnin qurtaranacağında birləşdiyinə görə belə adlanır.

Suvadın dərəsi – Keçiliqaya  kəndinin ərazisindədir. Suvad ma-qoyunun sulandığı yerə deyilir. Dərədə suvad olduğuna görə belə adlanır.

Şeytanlı dərə – Güneypəyə kəndinin ərazisindədir. Dərədə şeytan odlanan qurdlar olduğuna görə belə adlanı. Şeytan toponimii qurd mənasındadır.

Təkə dərəsi – Tövlədərə  kəndinin ərazisindədir. Həmin dərədə çox sayda çöl keçilçri yaşayır. Təkə keçinin erkəyinə deyilir. Toponim buradan yaranıb.

Tirgələn dərə – Almalıq kəndinin ərazisindədir. Həmin ərazi meşəlikdir. İstifadə üçün kəsilən yoğun ağacları-tirləri həmin dərədən aşağı maşın yoluna kimi yuvarlayırdar. Toponim buradan yaranıb.

Uzun dərə – Çəpli, Daşbulaq (keçmiş Oktyabrkənd) kəndlərin ərazisindədir. Dərə uzunluğuna görə belə adlanır.

 

Təpələr
 

Rayonun ərazisində çox sayda təpələr var. Onlardan 90 yaxının adı var.

Təpə adları relyefin müxtəlif formasına, adam, heyvan, quş adları və digər amillərə ilə uyğun olaraq yaranmışdır. Bəzitəpələr yerləşdiyi kəndin adı ilə bağlıdır.
 

İnsan adı ilə bağlı olan təpələr:
 

Allahyar təpəsi – Zar  k., Avasin təpəsi – Bəzirxana k., Zar  k., Bəxtiyar təpəsi – Mollabayramlı  k., Zar  k., Binnətin təpəsi – Qalaboynu  k., Baxışın təpəsi – Tirkeşəvənd k., Əhməd təpəsi – Təkəqaya  k., Fərzalölən təpə – Keçiliqaya  k.,

Giləuçan təpə – Güneypəyə k., Qurban təpəsi – Bəzirxana k., Məhərrəmoğlu Hüseynin təpəsi – Zar  k., Məmmədin qaravul təpəsi – Zar  k., Məşədi Həsənli təpəsi – Mərcimək  k., Mustafa təpəsi – Tirkeşəvənd k., Yəhyaqazan təpə – Ala­qa­ya k.,

Həsəndüşən təpə – Susuzluq  kəndinin ərazisindədir. Həsən adlı şəxsin həmin təpədə yurd yeri kimi istifadə etdiyinə görə belə adlanır. Həsəndüşən, yəni Həsənin yurd yeri, məskən saldığı nəzərdə tutulur. Düşmək toponimi yurdsalmaq mənasında işlənir.

Heyvan adları ilə yaranan təpə adları:

Porsuqlu təpə – Yanşaq, Yanşaq binə, Almalı və Zallar   k., Şeytan təpəsi – Zülfü­qar­lı  k., Toyuqölən təpə – Çorman k., Tülkü təpəsi – Otaqlı  k.,  Tülkülü təpə –  Tir­­keşəvənd k, Tülküaşan təpə – Dəmirçidam k.,

Süxurların rənginə uyğun olaraq yaranan təpə adları:

Boz təpə – Çobankərəkməz k., Seyidlər  k., Çınqıllı təpə – Bəzirxana k., Çərəkdar k., Daşlı təpə – Abdullauşağı k., Bəzirxana k., Daştəpə – Qalaboynu  k., Otaqlı  k., Zərqulu  k., Göycə təpə – Başlıbel k., Göytəpə – Keçiliqaya  k., Quzeyçirkin  k., Qara təpə – Cəmilli k., Qırmızı təpə – Çıraq k., Əsrik k., Sarıyerdə, Sarı təpə – Əsrik k., Sarıdaş  kəndləri və s.

Yerləşdiyi kəndlərin adını daşıyan təpələr:

Bəzirxana təpəsi – Bəzirxana k.,

Relyefin formasına uyğün olaraq yaranan təpə adları:

Balaca təpə – Çovdar k., Dəmirçidam k., Böyük təpə – Çovdar k., Zar  k., Şişin təpəsi – Comərd k., Şiştəpə – Xallanlı  k., Yumru təpə – Narınclar  k.,
 

Bitki adını daşıyan təpə adları:
 

Ardışlı təpə – Zağalar  k., Göbələkli təpə – Quzeyçirkin  k., Xıncılovuzlu təpə – Quzeyçirkin  k., Tuvulğalı təpə – Moz Qaraçanlı  k., Tirkeşəvənd kənldləri və s.
 

Aralıq təpəsi – Mərcimək  kəndinin ərazisindədir. Təpə müxtəlif əraziləri bir-birindən ayıran aralıqda, sərhəddə yerləşir. Aralıq toponimi sərhəd mənasındadır.
 

Arxac təpə – Yanşaq, Yanşaq binə, Almalı və Zallar   kəndinin ərazisindədir. Arxac ma-qoyun saxlanılan yerə deyilir.
 

Arıx təpəsi – Moz Qaraçanlı  kəndinin ərazisindədir. İlin müxtəlif fəsillərində arıq mal-qoyunları həmin təpədə otarırlar. Həmin ərazi adətən kəndə yaxın olur ki, arıqlar (arıxlar) uzaq məsafəyə otlağa gedə bilmirlər.
 

Aylı təpə – Abdullauşağı k., Moz Qaraçanlı  kəndlərin ərazisindədir. Gecələr ay həmin təpədən doğduğuna görə aylı adlanır.
 

Keçəl təpə – Armudlu, Hopurlu, Şeyinli və  Keştək kəndəlirinin ərazilərindədir. Təpələrin zirvəsində-başında ot bitmir, təpə sanki keçəl insanı xatıpladır.
 

Xirman təpə – Zağalar  k., Xırman təpələri – Taxtabaşı  kəndlərin ərazisindədir. Həmin təpələrdə taxıl və başqa dənli tikilər döyülür, sünbüldən aralandığına görə belə adlanırlar.
 

Kömür təpəsi – Mollabayramlı  kəndinin ərazisindədir. Kəndlərin sərhədlərini ayırmaq üçün yerə kömür basdırırmışlar. Həmin təpə də sərhəddə olduğu üçün kömür basdırılıb.
 

Qəbirstanlığın təpəsi – Ağdaban və Çayqovuşan kəndlərin ərazisindədir. Təpədə qəbirstanlıq yeri olduğuna görə belə adlanır.
 

Qoruxçular təpəsi – Taxtabaşı  kəndinin ərazisindədir. Qoruxçu otlaq və biçənək yerlərini qoruyan şçxslərdir. Təpə yüksəklikdə oduğundan qoruxçular adətən orada oturub əraziləri müşahidə edirlər.
 

Qoşabulaqların təpəsi – Güneypəyə kəndinin ərazisindədir. Təpənin ətrafında qoşabulaqlar olduğundan belə adlanır. Qoşa adətən yan-yana çıxan iki ədəd bulağa deyirlir.
 

Ortatəpə – Mollabayramlı  kəndinin ərazisindədir. Təpə yan-yana olan bir neçə təpənin ortasında olduğu üçün belə adlanır. Orta toponimi məsafə mənasındadır.
 

Səngərtəpə – Keçiliqaya  kəndinin ərazisindədir. Təpə səngər, müdafiə yeri kimi istifadə edildiyindən belə adlanır.
 

Vışkanın təpəsi – Ağcakənd kəndinin ərazisindədir. Vışka üç ədəd uzun boru şəkilində olan dəmirlər bir-birinnə qayaq edilib dağ zivələrində yerə basdırırlır. Təpədə həmin vışka basdırıldığına görə belə adlanır.

Yaltəpə – Susuzluq  kəndinin ərazisindədir. Yal aşırımı olan yerə, əraziyə deyilir. Təpə yal aşırımında yerləşdiyinə görə belə adlanır.
 

Digər yer adları

«Alaqaya» – adı ilə həm qaya, həm kənd adı var. Bu qaya çox böyükdür və  ala-bəzək rəngə çaldığına görə belə adlanır. Bu qəbilədən olan toponimlərə Bozdağ, Qonurdağ və s. adlar daxildir.
 

«Ağcaqız yaylağı» – Başlıbel kəndinin ərazisində yerləşir. Qarabağdan Ağcaqız adında varlı bir qadın yaylamaq üçün bu yaylağa gələrmiş. Yaylaqda Ağcaqızın adını daşıyıd. Ağca sözünün mənası ağ deməkdir.
 

         Başqa bir variantda deylir ki, həmin yaylaqda yaşayanlar arasında Ağca adında bir qız olub. Həmin qızı bir bəy özünə zorla almaq istyir. Qız isə narazı ol­duğundan özünü orada öldürür. Qızın qəbri by yaylaqdakı yurd yerində son za­man­lara (1993-cü ilə) qədər qalırdı. Bu hadisəyə görə yaylalğın belə adlan­dı­rıl­dı­ğı da ehtimal edilir.
 

«Alışvurlan yurd»  – Almalıq kəndinin ərazsindədir. Bu yurd üstündə iki kəndin camaatı arasında dava düşüb, nəticədə Alış adlı bir nəfər öldürüldüyünə görə belə adlanır.
 

«Ağırlıqgizlənən» – yer Abdullauşağı kəndinin ərazisində yerləşir. Hadisə təxmi­nən 1905-1918-ci illər ərəfəsində Abdullauşağı kəndində baş verib. Bir neçə Ada­mı öldürüb, gecəynən meyitləri aparıb kəndin ərazisində böyük bir çınqıllıqda daş­ların altında basdırırlar. Bir müddətdən sonra oradan pis qoxular gəlməyə baş­layır. Deyilənə görə 2 ilə yaxın bu pis qoxular oradan getmir. Kəndin əhalisi ora­da vəhşi heyvanların (ayıların) leş (ağırlıq) gizlətdiyini zənn edərək həmin yeri «Ağırlıqgizlənən» adlandırıblar.
 

«Batqın» – Keyti dağının cənub döşündə yerləşən bir neçə çalalardan ibarətdir. Bu ərazilərdə bir neçə yüz il bundan qabaq qızıl istehsal edirmişlər. Ərazinin torpağını qazıb qızıl istehsal eğmək üçün uzaq yerlərə aparırmışlar. Nəticədə 5-7 m dərinliyində olan çala yerlər əmələ gəlmişdir. Batqın toponimii burada çala mənasındadır.
 

«Bayramdaşları» – Zar kəndinin ərazisində, Keytidağ silsiləsinin cənub-qərb hissəsi olan Qazanuçan dağının zirvəsində yerləşən iki ədəd qoşa daşlardır. Yerli sakinlər Novruz bayramının vaxtıı bilməyən ildə həmin daşlar vasitəsi ilə təyin edirdilər. Novruz bayramı günü günəş həmin iki daşın tən ortasından batırdı. Bu təyin edilmə üsulu bir neçə əsrlər boyu sınanılmıqşdır. Bu təyin etməyə görə həmin daşlar Bayramaşları adlanır.
 

 «Bəşirin damı» – Zallar kəndinin ərazisində yerləşir. Aşıq Ələsgərin oğlu Bəşir Göyçədə kəndin koxasını öldürəndən sonra qaçıb dayılarının yanına gəlir. Dayıları kəndin Murova tərəf çıxacağında, dağın sinəsində qayaları çapıb bir dam düzəldiblər. Bəşir həmin damda gizlənib, yaşamağa məcbur olub. Ona görə də həmin dama Bəşirin damı deyirlər.
 

  «Günortaqayası» – Qaya Şurtan kəndinin qərbində, Tərtər çayının şərqində 200-300 m yüksəklikdə yerləşir. Qədim zamanlarda, saat olmayan vaxtlarda həmin qaya vasitəsi ilə günorta vaxtı təyin edildiyinə görə Günortaqaysası adlanır. Günorta vaxtı günəş həmin qayanın hər yerini işıqlandırır. Bu üsul əsrlər boyu sınanılmış surətdə davam etmişdir. Bu qaya Zar, Zəylik, Bəzirxana, Mollabayramlı, Zivel kəndlərinin ərazilərindən və Keytidağ silsiləsinin istənilən hissəsindən müşahidə edilirdi.
 

«Hərizəqaya» – Almalıq kəndinin ərazisində yerləşir və yaylaq yeri kimi məşhurdur. Qaya səsi əks etdirdiyinə görə belə adlanır.
 

Başqa bir rəvayətə görə, yaz-yay aylarında camaat yaylağa köçən vaxtı Qa­çaq Nəbi gəlib burada məzlumların, kasıbların şikayətinə baxarmış. Bu hadisə ilə əlaqədar olaraq «Ərizəqaya» adlanıb. Daha sonralar söz assimliyasiya olunaraq Hərizəqayaya çevrilib. 
 

«İldırıvuran qaya» – (Bəzirxana kəndi) İldırım (şimşək) nəticəsində qaya dağılıb parçalandığına görə belə adlanır.
 

«Qırmızıqaya», «Qaraqaya» – adı ilə Bəzirxana və digər  kəndlərin ərazisində toponimlər var. Qayalar rənginə görə adlanırlar.
 

«Qoturlu zonası» – Laçın rayonundan Qotur Məmməd adlı bir  şəxs indiki Əsrik, Zərqulu, Tir­­­keşəvənd və ətrafyanı əraziləri mənimsəyib, orada məskunlaşdığına görə bu əra­­zi Qoturlu zonası adlandırılıbdır. Qotur xəstəlik adıdır, insanın, heyvanın bələnində xal-xal ləkələr mələ gətirir.
 

«Laçınqaya» – Almalıq kəndinin ərazisində yerləşir. Laçın sıldırım qayalara deyi­lir. Laçın yalçın, hündür, sıldırım mənasını verir. Laçın həm də quş adıdır. Laçın quşu hündür, əlçatmaz qayalarda yaşayır. Qayanın adı buradan əmələ gəlmişdir.

Başqa bir rəvayətə görə Laçın adlı kasıb bir oğlan bir varlı kişinin qızını, qızda oğlanı sevirmiş. Qızın atası belə bir şərt qoyur ki, hansı oğlan ona bir dağ keçisini ovlayıb gətirsə, qızı ona verəcək. Dağ keçiləri əlçatmaz hündür qayalarda yaşayırmış. Qızı sevən Laçın  dağ keçisini ovlamağa gedir. Oğlan bir keçi vurur. Keçinin cəmdəyi yuvarlanıb sıldırım qayaların birinin səkisinə düşür. Həmin səkiyə enmək çox təhlükəli imiş, ora enən adamın geriyə qayıdıb çıxması qeyri - mümkün imiş. Əlacsız qalan oğlan səkiyə enir, səkinin üstündən kəndir sallayırlar, oğlan keçinin ətini kəndirə bağ­layır, başqaları isə əti yuxarı çəkirlər. Oğlanın həmin səkidən çıxması müm­kün olmur. Bu xəbəri qıza çatdırırlar. Qız tez gəlir qayanın başına və «Laçın qayıt» deyə çağırmağa başlayır. Qızın səsini eşidəndə Laçının qollarına qüvvət gəlir, səkidən yuxarı dırmaşmağa başlayır və həmin səkidən sağ-salamat çxır.
 

Bu hadisəni sevgi-mə­həb­bə­ti­n­ gözə görünməz ilahi bir qüvvə olduğu ilə bağlayırlar. Həmin gündən Laçınqaya kimi adlanır. 
 

«Pəriçınqılı» – Gəlinqaya ətrafıında daşlı-çınqıllı böyük bir əraziyə deyilir. Rə­va­yətə görə bir varlının oğlu bir çoban qızına aşiq olur. Çoban qızının oğlandan xoşu gəlmir. Bir gün qızlar dağda pencər yığan vaxtı həmin oğlan öz dostları ilə oraya gəlib çoban qızını qaçırır. Yolda çoban qızı oğlanı aldadıb qaçmağa nail olur. An­caq oğlan qızı rahat buraxmır. Əlacsız qalan qız öz əmisi qızı ilə böyük bir çınqıllıqda qayaların altında gizlənməli olurlar. Onların sorağı hər yana yayılır. Taleyindən na­razı olan qızlar onların yanına yığışırlar. Bu qızların dəstəsi əfsanəyə çevrilir. Qızların çınqıllıqlara girdiklərini görənlər olur. An­caq heç kəs cürət edib çınqıllığa girib qızları axtarmaqla məşğul olmur. Adamlar belə fikirləşirlər ki, bu qızlar insan yox pəridirlər, mələkdirlər. Ona ğörədə bu çınqıl el arasında «Pəriçınqılı»  adlanır.
 

«Sarıyer» – ərazisi rayonun cənub-qərbində yerləşən sahəsi bir neçə min hektar olan düzənlikdir. Bu ərazidə sarı rəngli otlar, gül-çiçəklər bitdiyinə görə belə adlanı.
 

  «Soğanaşan qaya» – Ağcakəndin ərazisində yerləşir. Qayanın ətrafında ot biçənlər de­yirlər ki, gəlin daş ataq, görək kimin daşı qayanın başından o biri tərəfə çatar. Bir neçə nəfər daş atırlar, ancaq daş qayanın başına çatmır. Bir nəfər süfrədə oturub çörək yediyi yerdən baş soğanı qayaya tərəf tullayır. Soğan qayanın başından o biri tərəfə düşür. Ona görə də Soğanaşan qaya adlanıb.
 

Bəzi yer adları təbiətin çılğınlığı ilə əlaqədardır.
 

«Sağsağan qaya» – Ağcakəndin ərazisində yerləşir. Qayanın ətrafında xeyli taxıl zə­miləri var imiş. Taxıla görə sağsağan quşları qayada yuva salıbmış. Taxıl zəmilərində yeyib, qayada yaşayırmışlar. Ona görə də Sağsağan qaya adlanıb.
 

 Bəzi yerl adları rəfayətlə bağlıdır.
 

«Taxtadüz» – dağ hündürlüyündə yerləşən düzəngah yerlərə taxta deyilir. Taxtadüz Dəlidağ, Sultanheydər dağı, Keçəldağ, Sərçəli dağı və bir neçə digər dağların arasında hündür bir düzdə yerləşdiyinə görə belə adlanır.
 

Bəzi yer adları təbiət hadisələri nəticəsində yranmışdır.
 

«Vədə qayası» – Başlıbel kəndinin ərazisindədir və «duz karvanı yolunun» üstündə yerləşir. Başlıbel, Çovdar, Şahkərəm, Xallanlı və digər kəndlərin sakinləri Naxçıvana duz gətirməyə gedəndə səhər tezdən bu qayanın yanında vədələşib, bir yerdə ora­dan karvana gedərmişlər. Qayanın adı buradan yaranıb. Səhər tezdən vədələşməyin əsas səbəbi ondan ibarətdir ki, vədə vaxtından  bir saatdan az və ya çox zamanda Dəlidağda sərt hava şəraiti karvana getməyə imkan vermir.

 

Urbanonimlər
 

Qala, körpü, yol, meydan və s. adı bildirən toponimlərə urbanonim deyilir.
 

Hacı Əhməd (Soyuqbulaq) körpüsü – Soyuqbulaq kəndinin ərazisində Tərtər çayının üstündə yerləşir və Soyuqbulaq kəndinə gedən yeganə yoldur. Soyuq­bu­laq kənd sakini Hacı Əhməd körpünü öz şəxsi vəsaiti hesabına inşa etdirib və onun adını daşıyır.
 

Hacı Əsədin körpüsü – Zəylik kəndinin şimal-qərbində, Dərəyurdu çayının üstündədir. Körpünü kənd sakini Hacı Əsəd adlı bir şəxs 1927-ci ildə inşa etdirib və onun adını daşıyır. Körpü Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci il tarixli 132 saylı Qərarı ilə təsdiq edilmiş «Dünya əhə­miyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin» siyahısına respublika əhəmiyyətli tarixi abidə kimi daxil edilib.
 

Məmmədhüseyn (Hacı Sevdimalı) körpüsü – Məmmədhüseyn (Hacı Sevdimalı) kör­püsü­ XVIII-XIX əsrlərdə İstisuyun cənub-şərqində, Bağırsaqda Turş suyun yanında Tərtər çayı üstündə tikilibdir. Bu körpü elat yolunun (arandan dağa - Sarıyerə və Qaraarxaca köçənlərin yolu) Tərtər çayından keçən sahəsində yerləşir. Yaz-yay aylarında Tərtər çayında daşqınlar köçlərin keçməsinə imkan vermədiyindən köçərgilər bir neçə gün çayın sahilində qalıb, çayda daşqının-selin azalmasını gözləyirmişlər. Bu isə na­ra­hat­çılıq tö­rə­dirmiş. Bu səbəbdən İmişli rayonundan Məmmədhüseyn adlı bir şəxs öz  vəsaiti ilə bu körpü­nü tikdirib və onun adını daşıyır. Bü körpüyə bəzən də Məmmədhüseynin oğlu Hacı Sevdimalının adı ilə «Hacı Sevdimalı körpüsü» də deyilir.

 

Hidronimlər

Bulaqlar
 

Kəlbəcər rayonunda 1200-dən çox adı olan bulaq var.  Bu hidronimlər şəxs adlarına, bulağın yerləşdiyi ərazinin relyef formasına, torpağın,  süxurların rənginə, bitki örtüyünə və s. uyğun olaraq yaranmışdır.
 

Ağbulaq, Sarıbulaq, Qarabulaq Daşbulaq, Novlu bu­laq, Göybulaq kimi bulaq adlarına daha çox rast gəlinir.
 

Ağbulaq – adı ilə rayonun 20 kəndinin ərazisində, o cümlədən Ağyataq, Oruclu, Zivel və başqa kəndlərdə bulaq mövcuddur. Bu toponimlər bəzən bulaq suyunun ağ rəngdə,  bəzən də bu­lağın mənbəyində süxurların ağ rəngdə olması ilə əlaqədardır.
 

Alıyuyulan – İstibulaq kəndinin ərazisindədir. Bulaq kənddən uzaq məsafədə yerləşir. Bu ərazidə Alı adında kişi vəfat edib. Kənd uzaq olduğundan onu bulağın yanında yu­yub, kəfənləyib qəbirstanlığa aparıblar. Hidronim buradan yaranıb.
 

Ağa bulağı – Başlıbel kəndinin ərazisində Ağcaqız yaylağında yerləşir. Bulağın yanın­dakı yurda Ağdamın Xıdırlı kəndinin sakinləri çıxardılar. Bir dəfə yay vaxtı imiş. Başlıbelli Məşədi Cəfər bu bulağın ətrafına daş düzüb, onu səliqə ilə sahmana salırmış. Qız-gəlinlər su gətirməyə gedəndə görürlər ki, bulağın yanında bir kişi xeylağı var. Onlar geriyə qayıtmalı olurlar. Su gözləyən kişilər bunun səbəbini soruşanda qızlar əhvalatı danışırlar. Kişilər bulağın yanına gələndə görürlər ki, Mə­şədi Cəfər hamının istifadəsi üçün bulağı daşdan hörür. Qadınlara deyirlər ki, ağa bulaq düzəldir. Biz tərəflərdə ağa se­yi­də deyilir. Ağa sözü buradan götürülüb.
 

Baldırğanlı bulaq - Abdullauşağı, Günəşli (keçmiş Kilisəli), Xöləzək, Kərəmli (İmarət Qər­vənd), Qa­­mışlı, Mərcimək, Nadirxanlı kəndəlrinin ərazisində yerləşir. Bulağın ətrafında baldırğan bitkisi bitdiyinə görə belə adlanır. 

Beşbeş bulaq – Laçın kəndinin ərazisindədir. Bula­ğın gözü­nün sayı (yəni yerin səthinə yan-yana çıxan) beş olduğuna görə belə adlanır.
 

Beş bulaq – Zərqulu kəndinin ərazisindədir. Bula­ğın gözü­nün sayı (yəni yerin səthinə yan-yana çıxan) beş olduğuna görə belə adlanır.
 

Dördgözlü bulaq – Ağdaş kəndinin ərazisindədir. Bula­ğın gözü­nün sayı (yəni yerin səthinə yan-yana çıxan) dörd olduğuna görə belə adlanır.
 

Yeddibu­laq – Aşağı Ayrım, İlyaslar, Baş, Orta və Aşağı Qaraçanlı, Məmməduşağı, Oruc­lu, Şaplar, kəndlərinin ərazisindədirlər. Bula­ğın gözü­nün sayı (yəni yerin səthinə yan-yana çıxan) yeddi olduğuna görə belə adlanır.
 

Ongöz bu­laq – Ağdaban, Çayqovuşan, Dəmirçidam, Güney­pəyə, Qanlıkənd kəndlərinin ərazisindədir.  Bula­ğın gözü­nün sayı (yəni yerin səthinə yan-yana çıxan) on olduğuna gö­rə belə adlanır.
 

Qırxbulaq – Çopur­lu və Təkəqaya kəndlərinin ərazisindədir. Bula­ğın gözü­nün sayı (yəni yerin səthinə yan-yana çıxan) qırx olduğuna görə belə adlanır.
 

Qırxgözlü bulaq – Xal­lanlı kəndinin ərazisindədir. Bula­ğın gözü­nün sayı (yəni yerin səthinə yan-yana çıxan) qırx olduğuna görə belə adlanır.
 

Yüzbulaq – Taxtadüzdə «Gəlinqaya»nın ətrafında yerləşir. Bula­ğın gözü­nün sayı (yəni yerin səthinə yan-yana çıxan) yüz olduğuna görə belə adlanır.
 

Bənövşəli bulaq – Ağyataq kəndinin ərazisindədir. Bulağın ətrafında bənövşə çiçəyi bitdiyinə görə belə adlanır. 
 

Buz bulaq – Ağdaban, Çayqovuşan, Çovdar, Fətallar, İlyaslar, Mozkənd, Buzlu bulaq- Sarıyerdə, Məmmədsəfi, Buzxana bulağı-Taxtabaşı, Buzu şırran bulaq-Laçın kəndlərinin ərazisindədir.  Bulaqların suyu həddindən artıq soyuqdur, birbaşa içmək olmur, buz kimi­dir. Ad buradan yaranıb.
 

Ca­jıx­lı bulaq – Gü­ney­pəyə və Sarıdaş  kəndlərinin ərazisindədir. Bulağın ətrafında cajıx bitkisi bitdiyinə görə belə adlanır. 
 

Ceyran bulağı – Taxtadüz ərazisində yerləşir. Keçmiş zamanlarda bulağın ətrafında cey­ranlar dolaşarmış. Ceyranlar su içmək üçün bu bulağa gələrmiş. Ona görə də bulaq Cey­ran bulağı adlanır.
 

Çimizlik bulağı – Xallanlı  kəndinin ərazisindədir. Yay aylarında həmin bulağın suyunda qoyun-quzu yuyulduğuna görə belə adlanır. Toponim burada çimmək, yuyunmaq mənasındadır.
 

Çınqıl bulaq – adı ilə 16 kəndin ərazisində, o cümlədən Armudlu, Tatlar, İstibulaq və b. kəndlərin ərazilərində bulaqlar var. Bu toponim bəzən bulağın ətrafında  olan çınqılın, bəzən də bulaq birbaşa çınqılın içərisindən çıxdığına görə yranmışdır.
 

Çırçır bulaq  – Otaqlı  və Sarıdaş  kəndəlirinin ərazisindədir. Bulağın suyu yerin səthinə çırıltı (şırıltı) ilə çıxdığına görə belə adlanır.
 

Daşbulaq – adı ilə 40 kəndin ərazisində, o cümlədən Daşbulaq, Nadirxanlı, Çovdar və b. kəndlərdə bu adda bulaq var. Bu hidronim bulaq suyunun daş üstündən axdığına görə yaranmışdır.
 

Daşdançıxan bulaq – adı ilə bir neçə kəndin, o cümlədən Çaykənd, Hacıkənd (keç­miş Sınıq Kilisə), Mərcimək kəndlərinin ərazilərində bulaqlar var. Bulaqlar birbaşa daşdan (qayadan) çıx­dığına görə belə adlanır.
 

Damcı bulaq – Comərd kəndinin, Damcılı bulaq – Bağlıpəyə, Keçiliqaya  kəndələrinin ərazi­lərin­dədir. Bulaq suyu damcı-damcı axdığına görə belə adlanır.
 

Dolayı bulaq – Ağcakənd, Babaşlar, Bozlu, Şaplar, Dal Qılışlı kəndlərinin ərazilər­in­dədir. Bulaqlar kəndlər yerləşən ərazilərdən horizontal şəkildə dərə və aşırım keçdikdən sonrakı ərazilərdə məskən tapdığına görə belə adlanırlar. Bu məsafə 200 m, bəzən 400-500 m olur.
 

Fındıq bulağı – Bəzirxana kəndinin ərazisində Keyti dağının şərq və cənub ətəyində iki ədəd bulaqdır. Bulaqlar Novalar qayası olan dərənin sağ və sol tərəfində bir-birindən 2 km məsafədə eyni hündürlükdən çıxır. Bulaqlar diametri 20-30 sm olan dairəvi fındıq formasında olduğuna görə belə adlanırlar. Hər iki bulaq 1-1,5 m məsafəyə qədər axıb yerə batır, 400-500 m məsafə aşağıda yenidən gur suyu olan bulaq kimi yerin səthinə çıxırlar.
 

Fındıqlı bulaq – Laçın  kəndinin ərazisindədir. Bulağın ətrafında fındıq kolları bitdiyinə görə  be­lə adlanır.
 

Göybulaq – adı ilə 30 kəndin o, cümlədən Qılınclı, Laçın, Sarıdaş kəndlərinin ərazilərində bulaq var. Bu toponimlər bulağın mənbəyi göy rənli torpağı və ya daşı olan ərazidə yer­ləş­diyi ilə əlaqədardır.
 

Gur bulaq –adı ilə bir neçə kəndin, o cümlədən Alaqaya, Aşağı Ayrım, Başlıbel, Sarıdaş, Seyidlər kəndlərinin ərazilərində bulaqlar var. Bu toponimlər bulaq suyunun çox (gur, çox) olması ilə əlaqədar yaranmışdır. Gur toponimi bulaq suyunun çox olmasını göstərir.
 

Gözüaçılan bulaq – Qaragüney (Comərd sovetliyi) kəndinin ərazisindədir. Bulaq quryub bir müddətdən sonra yenidən axdığına görə gözüaçılan adlanır.
 

Güngörməz bulaq – Aşağı Ayrım kəndinin ərazisindədir. Bulaq olan əraziyə günün heç bir vaxtında gün düşmədiyinə görə adlanır.
 

Xorxor bulaq – Laçın  kəndinin ərazisindədir. Bulaq yerin səthinə xorultulu səslə çıxır. Xor­xor toponimi burada xorultulu səs mənasında işlədirlir.
 

Kor bulaq (Dal Qılışlı  k.,), Korca bulaq (Günəşli (keçmiş Kilisəli) k.,), Koralı bulaq (Bəzirxana k.,) Kor bulaqlar (Xallanlı  k.,) adı ilə bir neçə kəndin ərazisində bulaqlar var. Bu bulaqlar yerdən çox az, zəif çıxır, bəzən quruyur, sonra yenidən axır, bəzən də batıb bir neçə metr aralıdan çıxır. Kor sözü buradan yaranmışdır.
 

Qara bulaq – adı ilə 30 kəndin, o cümlədən Abdullauşağı, Alolar, Başlıbel, Seyidlər, Tat­lar kəndlərinin ərazilərində bulaq var. Bu toponim bəzən bulağın suyunun qara rəngə çalması, bəzən də bulağın mənbəyi qara rəngli torpağın, daşın ətrafında olduğu üçün belə adlanır.
 

Qanolan bulaq – Mollabayramlı kəndinin ərazisindədir. Bulaq olan ərazidə adam ölümü ilə nəticələn bir neçə adamın davası düşdüyünə görə qanolan adlanır. 
 

Qırmızı bulaq – Almalıq, İstibulaq, Qamışlı, Laçın, Mərcimək, Oruclu və Taxtabaşı  kənd­­lərinin ərazilərində yerləşir. Bulaqlar çıxan ərazidə torpaq və ya daşlar qırmızı rəngə çaldığına görə adlanırlar.
 

Qiblə bulağı  – adı ilə 20 kəndin, o cümlədən Allıkənd, Bağırlı, Dəmirçidam, Zağalar  kənd­lərinin ərazilərində bulaq var. Bulaqlar kəndin qiblə (cənub-şərq) tərəfində yerləşdiyinə görə belə adlanır.
 

Qoşa bulaqlar – Almalıq, Güneypəyə, Xöləzək, Şaplar, Qoşa bulaq - Allıkənd, Fətallar, Kərəmli (İmarət Qərvənd), Məmmədsəfi, Sarıdaş, Şahkərəm kəndəlrinin ərazilərində yerləşir. Bulaqlar yerin səthinə yan-yana (qoşa şəkildə) çıxdıqlarına görə belə adlanır. Qoşa toponimi yan-yana manasında işlədirlir.
 

Novlu bulaq  – adı ilə 25 kəndin, o cümlədən Ağcakənd, Bəzirxana, Bağırlı, Əsrik, Cəmil­li kəndlərinin ərazilərində bulaq var. Bulaqlar əl ilə düzəldiilmiş daş və ya ağac novlardan axdığını görə novlu adlanırlar.
 

Paltar bulağı – Zar kəndinin ərazisindədir. Bulaq kəndin altındakı qayaların cənub tərfində yerləşir. Qış aylarında bulağın suyu isti olduğuna görə qız-gəlinlər orada paltar yuyurlar. Toponim buradan yaranıb.
 

Pırpır bulaq – Almalıq, Pırtpırt bulaq-Alolar, Həsənlər, Portport bulaq-Ağyataq, Çəpli, Çopurlu, Keçiliqaya, Təkəqaya, Porpor bulaq-Quzeyçirkin, Lev, Portdan bula­ğı - Başlı­bel, Qurtqurt bulaq-Ağcakənd kəndlərinin ərazilərində yerləşir. Bulaqlar yerin səthinə «qaynayan səslə» – poruldamaqla, xoruldamaqla, quruldamaqla çıxırlar. Bu toponimlər eyni məna daşıyırlar.
 

Sarı bulaq – adı ilə 41 kəndin, o cümlədən Bağırlı, Comərd, Zar, Zərqulu, Zülfüqarlı  kənd­lə­ri­nin ərazilərində bulaq var. Sarı toponimi bu bulaqların sarı rəngdə torpağı olan əra­zi­dən çıxmasına, bəzən də həmin bulaqların ətrafında sarı rəngli ot, gül-çiçək bitdiyinə gö­rə (məsələn Sarıyer yaylasında) yaranmışdır.
 

Sərp bulaq – Məmmədsəfi və Zivel  kəndlərinin ərazisindədir. Bulaq sərp, yamacı həddindən artıq maili olan ərazidə yerləşdiyinə görə sərp adlanır.
 

Səngər bulağı – Zar  kəndinin «Səngər» adlanan ərazisində qayanın dibindən çıxdığına görə adlanır.
 

Sünnətolan bulaq – Çorman və Qaraxançallı  kəndlərinin ərazilərindədir. Bulağın yerləşdiyi ərazidə oğlan uşaqlarına sünnət toyu olduğuna görə belə adlanır.
 

Soyuq bulaq  – adı ilə 30 kəndin, o cümlədən Təkəqaya, Quzeyçirkin, Əsrik, Keçili­qaya kəndlə­ri­nin ərazilərində bulaqlar var. Soyuq toponimi bulaqların suyunun həddindən artıq soyuq temperatura malik olmasından yaranmışdır.
 

Şırran bulağı   – adı ilə 11 kəndin, o cümlədən Başlıbel, Bəzirxana, Şahkərəm kəndlə­­ri­­­nin əra­zilərində bulaqlar var. Bulaqlar hündür qayadan şəlalə kimi axırlar. Burada şırran toponimi şəlalə mənasını daşıyır.
 

Şırşır bulaq – adı ilə 11 kəndin, o cümlədən Ağqaya, Almalıq, Bağlıpəyə, Çərəkdar, Tax­ta­başı, Tirkeşəvənd kəndlə­­ri­­­nin ərazilərində bulaqlar var. Bulaqların suyu şırıltılı səslə axır. Şırşır toponimi burada səsli manasındadır.
 

Şor bulaq – adı ilə 12 kəndin, o cümlədən Abdullauşağı, Ağcakənd, Comərd, Baş, Orta və Aşa­ğı Qaraçanlı, Nəbilər,(keçmiş Quşyuvası), Susuzluq, Zərqulu kəndəlrinin ərazilərində bulaqlar var. Bu bulaqların suyunun tərkibi keyfiyyətsiz olduğuna görə az istifadə edilir. Şor sözü burada keyfiyyətsiz mənasını bildirir.
 

Turşsu  bulağı – adı ilə 20 kəndin, o cümlədən Boyaqlı, Zərqulu, Şahkərəm, Mollabay­ramlı kəndlə­­ri­­­nin ərazilərində bulaqlar var. Bu bulaqların suyunun tərkibi acı dad verən minerallardan ibarətdir. Burada turşsu toponimi acı mənasını verir.
 

Yazılı bulaq – Sarıyer yaylasında yerləşir. Bulağın ətrafında daşların üstündə eramızdan əvvəl III minillikdə yaşayan insanlar yazı yazmışlar. Toponim buradan qaynaqlanır.
 

Yarpızlı bulaq – adı ilə 10 kəndin, o cümlədən Qasımlar (keçmiş Kilsə), Məmməd­səfi, Tövlədərə, Zivel kəndlə­­ri­­­nin ərazilərində bulaqlar var. Bu bulaqların mənbəyində həddindən artıq dadlı olan yarpız bitkisi bitir. Bu toponim yarpız bitkisinin adı ilə bağlıdır.
 

Zimli bulaq – Ağdaban və Çayqovuşan, Zimzim bulağı - Çərəkdar kəndlərinin ərazi­lərin­də­dir. Bulaqların suyunun axması həzin səslə mahnı, muğamat oxuyur, züm­zümə edirmiş kimi təsəvvür yaradır. Toponim «ürəkaçan mahnı səsi» mənasında işlənir.

 

Çaylar

Rayonun ərazisində 60 yaxın adı olan çay var.
 

Çayların bəzilərinin adları axdığı kəndin, dağın, dərənin, təpənin, meşənin, ərazinin adı ilə əlaqədardır. Məsələn, Ağduzdağ çayı, Zəylik çayı, Ağdaban çayı, Meşəyerin çayı, Gözəldərələrin çayı və s. Bəzi çayların adları suyun çox və ya az olmasını göstərir. Böyük çay, Balaca çay. Bəzi çaylar suyun rənginə (çalarına) görə adlanır: Ağçay, Qaraçay, Qırmızı çay, Qonur çay. Bəziləri suyun bulanıq və ya təmiz olması ilə əlqadardır: Bulanıqsu. Bəziləri hevyan adı ilə bağlıdır: Maral çayı. Bəziləri bitki, gül-çiçək adı ilı əlaqədardı: Nərgiz çayı. Bəziləri suda balığın həddindən artıq çox olması ilə bağlıdır: Balıqlısu və s.
 

Bəzi çayların adlarının mənşəyi aşağıda verilir.

Quruselaf çayı – Məmmədsəfi və Zivel kəndlərinin sərhədindən axır. Yağışlı, qarlı gün­lərdə həmin çayın yatağından su axır. Sonra quruyur. Selaf sözü selgedən, selaxan mənasını daşıyır. Quruselaf çayın yatağının çox vaxt quru olduğuna işarədir.

Sərkər suyu – Bu çayın başqa adı  Qaraarxaçdır.  Mollabayramlı və Zivel  kəndlərinin sərhədindən axır. Çay bu kəndlərdən 5-6 km qərbə tərəf hündürlükdə olan Sərkər ad­la­nan ərazidən gəlir. Sərkər sözü baş tərəfdə dayanan, baş tərəfdə olan mənasını verir. Qaraarxac sözü Sərkərdən cənuba doğru 1-1,5 km məsafədə iki qoşa
qara arxacın (yay aylarında mal-qoyn saxlanılan yer) yanından axması ilə əlaqədardır.

Sarımsaqlı çayı – Zivel  kəndinin ərazisindən keçir. Çay mənbəyini Sarımsaqlı dağından götürdüyünə görə belə adlanır.

Tatallar çayı – Taxtadüz-Qaraarxac yaylasından axır. Yay aylarında çayın ətrafında Ağca­bə­di rayonu Tatallar kəndinin fermaları yaylağa çıxarılır. Çayın adı da buradan götürül­müş­dür. 

Tərtər çayı – tərtər təmiz, pak, saf su dəməkdir. Həqiqətən də, bu çayın suyu həmişə göz yaşı kimi təmiz olur.

Tutxun çayı – Tutxun el arasında bulanıq olan suya deyilir. Çay axan ərazi qara torpağı olan meşələrdən
ibarətdir. Çay çox sürətlə axdığından torpağı yuyub özü ilə aparır. Buna  görə də onun suyu həmişə bulanıq olur. Toponim buradan yaranıb.

Göllər

Rayonun ərazisində 50-dən çox göl var.
 

Aşağı göl və Yuxarı göl – Tatlar  kəndinin ərazisindədir. Yuxarı və aşağı sözləri  dağ zir­və­sinə doğru yuxarı və aşağı mənasında işlədilir.
 

Balacagöl və Böyükgöl – Şurtan kəndinin ərazisindədir. Göllərin su hovzəsinin böyük və kiçik olduğuna görə belə adlanırlıar.
 

Böyük Alagöl, Kiçik Alagöl, Söyüdlü Alagöllərinin – adları suyun alar (müx­təlif) rəng­lə­rə çalması ilə əlaqədardır. Böyük Alagöl rayonun cənub-qərbində, Sarıyer yayla­sında yerləşir və sahəsi 5,1 km2-dir. Kiçik Alagöl də həmin əraziədəir,  sahəsi xeyli kiçikdir (0,9 km2).
 

Binənin gölləri – Zəylik kəndinin ərazisində yerləşən iki ədəd balaca göldür. Həmin ərazidə qış­da mal-qoyun saxlanılan binə olduğuna görə göllərin adı buradan yaranıbdır.
 

Camaxlı göl – Kərəmli (İmarət Qərvənd) kəndinin ərazisində yerləşir. Gölün ətrafında və dibində küllü miqdarda qamış və mamırlı ot bitdiyndən göl belə adlanır.
 

Çınqıllı göl – rayonun cənub-qərbində Taxtadüz ərazisində yerləşir. Göl hər tərəfdən çın­qılla haşiyələndiyinə görə belə adlanır.
 

Çöplü göl – rayonun şimalında Ağdaban kəndinin ərazisində, Murovdağ silsiləsinin cənu­bun­da, «Çöplü» dağın dibində yerləşir. Dağda çöplü otlar bitdiyinə görə çöplü adlanır, gölün də adı buradan yaranmışdır.
 

Dasdı ğöl – Kərəmli (İmarət Qərvənd) kəndinin ərazisində yerləşir. Gölün yanları və dibi daşla (çınqılla) örtülü olduğuna görə belə adlanır.
 

Dib göl – Tərtərçayın sol qolu olan Lev çayının mənbəyində yerləşir. Göl dağın dibində yerləş­di­yinə görə belə adlanır.
 

Gəlin­qa­ya gölü  – rayonun cənub-qərbində Taxtadüzdə, «Gəlinqaya» adlana qaya­nın ərazisində yerşəşdiyi üçün belə adlanır.

​

Elyaslar gölü – rayonun şimalında Elyaslar kəndinin ərazisində yerləşir. Göl kəndin adını daşıyır.
 

Əyrigöl – rayonun cənub-qərbində, Taxtadüz ərazisində, «Ayıçınqılının» şimal-şərqində yerləşir. Rel­yefi əyri formada olduğu üçün belə adlanır.
 

Xanların ğölü – Kərəmli (İmarət Qərvənd) kəndinin ərazisində yerləşir və şəxs adı ilə bağlı­dır.
 

Xıdırlı gölü – Qaraçanlı kəndinin ərazisindədir və şəxs adı ilə bağlıdır.
 

İsmayıl gölü – Keştək kəndinin ərazisində yerləşir və şəxs adı ilə bağlıdır.
 

İyli ğöl – Kərəmli (İmarət Qərvənd) kəndinin ərazisində yerləşir. Göyün suyu his edilə­cək dərəcədə iy, qoxu verir. Gölün adı buradan yranıb.
 

Keçibatan göl – rayonun cənub-qərbində, Taxtadüz ərazisində yerləşir. Gölün dibində yer­altı çay axır və su axını burulğanlıdır. Gölə düşən keçi su burulğanı nəticəsində gölün dibi­nə batıb. Gölün adı da buradan yaranıb.

Kərbəlayı Hüseyn ğölü – Keştək kəndinin ərazisində yerləşir və şəxs adı ilə bağlıdır.
 

Kiçik Göygöl – rayonun şimalında Lev kəndinin ərazisində yerləşir. Gölün suyu göy rəngdə olduğuna göl belə adlanır, kiçik sözü gölün sahəsinin az olması ilə əlaqədardır.
 

Qanlıgöl  – adında rayonun ərazisində bir neçə göl var. Bu gölllər Keştək, Keçiliqaya, Ba­ğır­lı və Bağlıpəyə kəndlərinin ərazilərindədir. Gölün sahilləri çox sərt və uçurum­dur. Gölə girmək çətin, təhlükəli olduğundan göl çox qorxulu, dəhşətli, vahiməli gö­rü­nür. Qanlı sözü qorxulu, dəhşətli, vahiməli mənasındadır. 
 

Qaragöl – adında rayonun ərazisində üç ədəd göl var. Həmin göllər Kərəmli (İmarət Qər­vənd), Seyidlər və Ağdaban kəndlərinin ərazilərində yerləşir. Göllərin suyu tünd-göy rəngindədir və qaraya çalır. Göllərin adı buradan yaranıb.
 

Mirzənin ğölü – Kərəmli (İmarət Qərvənd) kəndinin ərazisində yerləşir və şəxs adı ilə bağlı­dır.
 

Novruzdüşən   (Novruzbatan) göl – Tərtərçayın sol qolu olan Söyüdlü çayının mən­bə­yin­də yer­lə­şir. Göldə Novruz adlı şəxsin batdığına (boğulduğuna) görə bu ad verilmişdir.
 

Nohurgöl – Tərtərçayın sol qolu olan Söyüdlü çayının mənbəyində, Novruzdüşən göldən 100 m şimalda yerləşir. Gölün suyundan yaylağa çıxan mal-qoyuların sulanmasında istifadə edil­diyinə görə belə adlanır. Nohur mal-qoyunun su içdiyi yerə deyilir.
 

Pəriçınqıl Qaragöl – rayonun cənub-qərbində, «Pəriçınqıl» adlanan ərazidə yerləşdiyinə görə adlanır.
 

Söyüdlü Alagölləri – rayonun şimal-cənubunda, Söyüdlü-Zod qızıl mədəni ərazində yerlə­şən 5 (beş) ədəd balaca göllərdir. Həmin göllərin suyu alar (müxtəlif) rənglərə çal­dı­ğı­na görə belə adlanırlar.
 

Tamaşalı gölləri – rayonun Keştək kəndinin Tamaşalı adlanan yaylasında yerləşir. Gölün adı bu ərazinin adı ilə bağlıdır. Tamaşalı yaylası gözəl mənzərəli, gözoxşayan ərazidir. Tamaşalı sözü tamaşa etmək, göz gəzdirmək, diqqət etmək, könül oxşayan mənasını da­şı­yır.
 

Torağaçay Qaragöl – Ağdaban kəndinin ərazisində, Murovdağ silsiləsinin cənubunda yer­lə­şir. Gölün adı ona tökülən Torağaçayın adı ilə bağlıdır. 
 

Yuyatgöl – rayonun cənub-qərbində, Taxtadüz ərazisində yerləşir. Yay aylarında həmin əra­zidə yaylağa çıxarılan qoyunlar gölün suyunda yuyulur (çimizdirilir). Gölün adı bura­dan yaranıb. Yuyat toponimi yuyulmaq, çimmək mənasındadır.
 

Zəli ğölü – adında rayonun ərazisində üç ədəd göl var. Həmin göllər Kərəmli (İma­rət Qərvənd), Lev və Ağdaban kəndlərinin ərazilərində yerləşir. Göldə zəli oldu­ğu­na görə belə adlanır.

​

​

Məzahir Təhməzov

müstəqil tədqiqatçı

II dərəcəli hüquqşunas